Przepisy implementujące tzw. Dyrektywę Omnibus oraz Dyrektywę Towarową weszły w życie 1 stycznia 2023 r. Dotyczą one przede wszystkim sprzedaży – zarówno na odległość, jak i stacjonarnej – na rzecz konsumentów, ale w niektórych sytuacjach również jednoosobowych przedsiębiorców. Nowe przepisy niewątpliwie wzmacniają pozycję kupujących i powodują, że również dealerzy muszą przeanalizować dotychczasowe procesy sprzedażowe, a w razie potrzeby dokonać niezbędnych modyfikacji.
Dyrektywa Omnibus
Implementacja tzw. Dyrektywy Omnibus została rozproszona w kilku ustawach, m.in. w ustawie o prawach konsumenta, ustawie o informowaniu o cenach towarów i usług oraz ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.
Jedna z istotniejszych zmian dotyczy obowiązku informowania przez przedsiębiorców o najniższej cenie towaru lub usługi obowiązującej w okresie 30 dni przed dokonaną obniżką. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 4 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, w każdym przypadku informowania o obniżeniu ceny towaru lub usługi obok informacji o obniżonej cenie należy wskazać również informację o najniższej cenie tego towaru (lub usługi), która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Głównym celem ustawodawcy jest ochrona przed sztucznym zawyżaniem cen, a następnie ich obniżaniem i sugerowaniem klientowi, że aktualna oferta jest korzystniejsza od dotychczasowej.
W przypadku „nowości”, czyli towarów lub usług oferowanych do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni – oprócz informacji o obniżonej cenie – należy wskazać informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała w okresie od dnia rozpoczęcia sprzedaży towaru lub oferowania usługi do dnia wprowadzenia obniżki.
Trzeba mieć na uwadze, że ustawa o informowaniu o cenach towarów i usług, która wprowadza ww. zmianę, znajduje zastosowanie do sprzedaży nie tylko na rzecz konsumentów, ale też do sprzedaży detalicznej (a więc również, gdy klientem detalicznym jest przedsiębiorca). O ile więc nowe przepisy nie znajdą zastosowania np. przy sprzedaży przez importera na rzecz dealera samochodów, o tyle będą one obowiązywały przy sprzedaży detalicznej dokonywanej przez dealera. Stosując obniżkę cen będzie on miał obowiązek poinformowania o najniższej cenie towaru, która obowiązywała w okresie 30 dni przed dokonaną obniżką – nawet, jeśli będzie to sprzedaż na rzecz innego przedsiębiorcy (klienta detalicznego).
Za nieprzestrzeganie powyższego obowiązku ustawodawca przewidział karę grzywny do 20 000 zł, która ma być nakładana przez Wojewódzkiego Inspektora Inspekcji Handlowej. Jeżeli natomiast przedsiębiorca nie wykona obowiązku informacyjnego co najmniej trzykrotnie w okresie 12 miesięcy (licząc od dnia, w którym stwierdzono naruszenie tych obowiązków po raz pierwszy), Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej nałoży na niego karę pieniężną do wysokości 40 000 zł.
To jednak niejedyna zmiana wynikająca z Dyrektywy Omnibus, która jest istotna z perspektywy przedsiębiorców. Na sprzedawców oferujących dostęp do opinii o produktach wystawionych przez innych konsumentów ustawodawca nałożył również obowiązek informowania o tym, czy (i w jaki sposób) sprzedawca zapewnia, że publikowane opinie pochodzą od konsumentów, którzy używali danego produktu lub go nabyli. Publikowanie (lub zlecanie zamieszczania) nieprawdziwych opinii i rekomendacji klientów, zniekształcanie (np. ukrywanie) niekorzystnych recenzji czy nawet twierdzenie przez przedsiębiorcę, który umożliwia zamieszczanie opinii o produktach, że pochodzą one od konsumentów, którzy nabyli lub używali produktu, podczas gdy nie podjął on starań w celu ustalenia, czy opinie te rzeczywiście pochodzą od tych konsumentów – wszystkie te działania stanowią obecnie nieuczciwą praktykę rynkową, zgodnie z art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.
Dyrektywa Towarowa
Implementacja tzw. Dyrektywy Towarowej w głównej mierze zmienia dotychczasowe zasady odpowiedzialności przedsiębiorcy oraz roszczeń konsumentów w przypadku braku zgodności towaru z umową. Pojęcie „braku zgodności towaru z umową” zastępuje dotychczasowe pojęcie „rękojmi”. W konsekwencji regulacje dotyczące rękojmi konsumenckiej, zawarte w kodeksie cywilnym, od 1 stycznia 2023 r. nie mają już zastosowania do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta (w tym w szczególności umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będących towarem). Zostały one zastąpione przez nowe przepisy ustawy o prawach konsumenta (UPK). Co istotne, nowe regulacje (UPK) odnoszą się nie tylko stricte do konsumenta (osoby fizycznej), ale również do osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i zawierającej umowę związaną z jej działalnością gospodarczą, ale jednocześnie niezwiązaną z jej działalnością zawodową. Omawiane przepisy będą więc miały zastosowanie zarówno w sytuacji w której konsument kupi towar np. samochód na swoje prywatne potrzeby, jak również wówczas, gdy np. zakupi go prawnik na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej. Będzie to bowiem zakup uzasadniony z perspektywy funkcjonowania jego przedsiębiorstwa (dojeżdża do klientów, sądów, biura itp.), ale nie będzie to transakcja związana z jego działalnością zawodową (nie prowadzi zawodowo pojazdów).
Od początku bieżącego roku – w przypadku braku zgodności towaru z umową – konsument (również ten prowadzący działalność gospodarczą) może skorzystać z uprawnień wynikających z UPK. Zgodnie z treścią nowego art. 43b UPK, towar jest zasadniczo zgodny z umową, jeśli zgodne z umową pozostają w szczególności jego:
- opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w przypadku towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
- przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował.
Odpowiedzialność przedsiębiorcy za brak zgodności towaru z umową może zostać wyłączona, jeżeli spełnione zostaną łącznie trzy warunki. Po pierwsze, konsument musi zostać wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową. Po drugie, taka informacja musi mu zostać przekazana najpóźniej w chwili zawarcia umowy. Po trzecie, konsument musi wyraźnie i odrębnie zaakceptować brak konkretnej cechy towaru.
Gdy jednak towar okaże się niezgodny z umową (i nie zostaną spełnione warunki wyłączające odpowiedzialność sprzedawcy), konsument może żądać jego naprawy lub wymiany. Przedsiębiorca może dokonać wymiany (gdy konsument żąda naprawy) lub naprawy (gdy konsument żąda wymiany), w sytuacjach, gdy doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwe albo wymagałoby poniesienia nadmiernych kosztów przez przedsiębiorcę. Jeżeli zaś naprawa i wymiana są niemożliwe (lub wiązałyby się z nadmiernymi kosztami dla przedsiębiorcy), może on odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową.
W przypadku zaistnienia takiej sytuacji konsument będzie mógł jednak skorzystać z prawa do złożenia oświadczenia o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy. Dotyczy to sytuacji, gdy:
- przedsiębiorca odmówił doprowadzenia towaru do zgodności z umową,
- przedsiębiorca nie doprowadził towaru do zgodności z umową,
- brak zgodności towaru z umową występuje nadal, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić towar do zgodności z umową,
- brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z pozostałych środków ochrony – wymiany lub naprawy,
- z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.
Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili – w porównaniu z dotychczasowymi regulacjami dotyczącymi rękojmi – ten termin nie uległ zmianie, chyba że termin przydatności towaru do użycia jest dłuższy. Przyjmuje się, że brak zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem 2 lat od chwili dostarczenia towaru, istniał w chwili jego dostarczenia, o ile nie zostanie udowodnione, że było inaczej lub gdy nie można takiego założenia pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem braku zgodności towaru z umową.
Jeśli konsument zdecyduje się złożyć reklamację, przedsiębiorca jest obowiązany udzielić na nią odpowiedzi w terminie 14 dni od dnia jej otrzymania (w przeciwnym wypadku przyjmuje się, że została ona uznana za uzasadnioną). Termin przedawnienia roszczeń konsumenta z tytułu braku zgodności towaru z umową wydłużył się do 6 lat.
Podsumowanie
Wprowadzone zmiany niewątpliwe stanowią udogodnienia dla konsumentów (a także jednoosobowych przedsiębiorców, gdy ich transakcje nie są związane z działalnością zawodową). Dla sprzedawców, w tym dealerów, niosą one zaś konieczność odpowiedniego zorganizowania procesów sprzedażowych, a w razie potrzeby dokonania odpowiednich modyfikacji, tak aby pozostawały w zgodzie z wprowadzonymi zmianami.
Autorzy:
Anna Ziemnicka-Milej
